สวัสดิรักษา นิพนธ์ของสุนทรภู่

สุนทรทำคำสวัสดิรักษา

ถวายพระหน่อบพิตรอิศรา ตามพระบาลีเฉลิมให้เพิ่มพูน

เป็นของคู่ผู้มีอิสริยยศ จะปรากฏเกิดลาภไม่สาบสูญ

สืบอายุสุริยวงศ์พงศ์ประยูร ให้เพิ่มพูนภิญฺโญเดโชชัย

อย่าลืมหลงจงอุตส่าห์รักษาสิริ ตามคติโบราณท่านขานไข

แต่เช้าตรู่สุริโยอโณทัย ตื่นนอนให้ห้ามโทโสอย่าโกรธา

ผินพักตร์สู่บูรพทิศแลทักษิณ เสกวารินด้วยพระธรรมคาถา

ที่นับถือคือพระไตรสรณา ถ้วนสามคราจึงชำระสระพระพักตร์

แล้วเอื้อมอรรถตรัสความที่ดีก่อน จะถาวรพูนเกิดประเสริฐศักดิ์

ด้วยราศีที่ชะลอนรลักษณ์ อยู่พระพักตร์แต่ทิวาเวลากาล

ยามกลางวันนั้นว่าพระราศี สถิตย์ที่วรองค์ให้สรงสนาม

พระอุระระสุคนธ์วิมลมาลย์ จะสำราญโรคาไม่ราคี

ครั้นพอค่ำคล้ำฟ้าสุธาวาส ฝ่ายเบื้องบาทซ้ายขวาเป็นราศี

จงรดน้ำชำระซึ่งราคี ห้ามสตรีอย่าให้พาดบาทยุคล

เสวยนั้นผันพักตร์ไปบูรพทิศ เจริญฤทธิ์ชันษาสถาผล

แม้นผินพักตร์ทักษิณถิ่นมณฑล ไม่ขาดคนรักใคร่เวียนไปมา

ทิศประจิมอิ่มเอมเกษมสุข บรรเทาทุกข์ปรากฏด้วยยศฐา

แต่ทิศเหนือเหลือร้ายวายชีวา ทั้งชันษาทรุดน้อยถอยทุกปี

อนึ่งนั่งบังคนอย่ายลต่ำ อย่าบ้วนน้ำลายพาเสียราศี

ผินพักตร์สู่อุดรประจิมดี ไม่ต้องผีคุณไสยพ้นภัยพาล

แล้วสรงน้ำชำระพระพักตร์บาท จึงผุดผาดผิวพรรณในสัณฐาน

จะไปไหนให้อาบชลสุคนธ์ธาร เป็นชัยชาญลูบไล้ละลายทา

อนึ่งอรองค์ทรงเจริญเพลินถนอม อย่าให้หม่อมห้ามกลับทับหัตถา

ภิรมย์รสอุตส่าห์สรงพระคงคา เจริญราศีสวัสดิ์ขจัดภัย

อนึ่งวันชำระสระพระเกล้า อังคารเสาร์สิ้นวิบัติปัถมัย

ตัดเล็บวันพุธจันทร์กันจัญไร เรียนสิ่งใดวันพฤหัสสวัสดี

อนึ่งภูษาผ้าทรงณรงค์รบ ให้มีครบเครื่องเสร็จทั้งเจ็ดสี

วันอาทิตย์สิทธิโชคโฉลกดี เอาเครื่องสีแดงทรงเป็นมงคล

เครื่องวันจันทร์นั้นควรสีนวลขาว จะยืนยาวชันษาสถาผล

อังคารม่วงช่วงงามสีครามปน เป็นมงคลขัตติยาไม่ราคี

เครื่องวันพุธสุดดีด้วยสีแสด กับเหลือบแปดปนประดับสลับสี

วันพฤหัสจัดเครื่องเขียวเหลืองดี วันศุกร์สีเมฆหมอกออกสงคราม

วันเสาร์ทรงดำจึงล้ำเลิศ แสนประเสริฐเสี้ยนศึกจะนึกขาม

อนึ่งพาชีที่ขี่ขับประดับงาม ให้ต้องตามสีสันจึงกันภัย

อนึ่งถ้าลงสรงสนาม ทุกห้วยธารเถื่อนถ้ำและน้ำไหล

พระพักตร์นั้นผันล่องตามคลองไป ห้ามมิให้ถ่ายอุจจาร์ปัสสาวะ

อย่าผินหน้าฝ่าฝืนขึ้นเหนือน้ำ จะต้องรำเพรำพัดซักมาปะ

เมื่อสรงน้ำสำเร็จเสร็จธุระ คำนับพระคงคาเป็นอาจิณ

อนึ่งวิชาอาคมถมถนำ เวลาค่ำควรคิดเป็นนิจสิน

จึงศักดิ์สิทธิ์ฤทธิรณพ้นไพริน ให้เพิ่มภิญโญยศปรากฏไป

อนึ่งสุนัขมักเฝ้าแต่เห่าหอน อย่าขู่ข้อนด่าว่าอัชฌาสัย

เสียสง่าราศีมักมีภัย คนมิได้ยำเยงเกรงวาจา

อนึ่งเขฬะอย่าถ่มเมื่อลมพัด ไปถูกสัตว์เสื่อมมนต์ดลคาถา

อนึ่งพบพระสงฆ์ทรงศีลา ไม่วันทาถอยถดทั้งยศทรัพย์

อนึ่งอย่าด่าว่าแดดและลมฝน อย่ากังวลเร่งวันให้พลันดับ

เมื่อเช้าตรู่สิริยงจะลงลับ จงคำนับสถริยันพระจันทร

อนึ่งเข้าที่ศรีไสยาสน์ อย่าประมาทหมั่นคำนับลงกับหมอน

เป็นนิรันดร์สรรเสริญเจริญพร คุณบิดรมารดาคุณอาจารย์

อนึ่งผ้าทรงจงนุ่งเหน็บข้างขวา กันเขี้ยวงาจระเข้เดรัจฉาน

อนึ่งจะไปใต้ช่องคลองสะพาน อย่าลอดร้านฟักแฟงแรงราคี

ทั้งไม้ลำค้ำเรือนและเขื่อนคอก ใครลอดออกอัปลักษณ์เสียศักดิ์ศรี

ถึงฤทธิ์เดชเวทย์มนต์ดลจะดี ตัวอัปรีย์แปรกลับให้อัปรา

อนึ่งไปไหนได้พบอสภชาก อย่าออกปากทักทายร้ายหนักหนา

ให้สรงน้ำชำระพระพักตรา ตามตำราแก้กันอันตราย

อนึ่งเครื่องผูกลูกสะกดตะกรุดคาด เข้าไสยาสน์ยามหลับทับฉลาย

เครื่องอาวุธสุดห้ามอย่าข้ามกราย อย่านอนซ้ายสตรีมักมีภัย

อนึ่งจัทรคราสตรุษสารทสูรย์ วันเพ็ญบูรณ์พรรษาอัชฌาสัย

ทั้งวันเกิดเริดร้างให้ห่างไกล ห้ามมิให้เสน่หาถอยอายุ

แม้นสตรีมีระดูอย่าอยู่ด้วย ถ้ามิม้วยก็มักจักเสียจักษุ

มักเกิดมีฝีพองเป็นหนองพุ ควรบำรุงบำรุงองค์ให้จงดี

อนึ่งวันกำเนิดเกิดสวัสดิ์ อย่าฆ่าสัตว์เสียสง่าทั้งราศี

อายุน้อยถอยเลื่อนทุกเดือนปี แล้วจักมีทุกข์โศกโรคโรคา

อนึ่งบรรทมถ้าลมคล่องทั้งสองฝ่าย พระบาทซ้ายทับพระบาทขวา

ข้างขวาคล่องต้องกลับทับซ้ายมา เป็นมหามงคลเลิศประเสริฐนัก

อนึ่งว่าถ้าจะจรและนอนนั่ง สำเนียงดังโผงเผาะเกาะกุกกัก

คือคุณผีปีศาจอุบาทว์ยักษ์ ใครทายทักถูกฤทธิ์วิทยา

ขอพระองค์จงจำไว้สำเหนียก ดั่งนี้เรียกเรื่องสวัสดิ์รักษา

สำหรับองค์พงศ์กษัตรยิ์ขัติยา ให้ผ่องผาสุกสวัสดิ์ขจัดภัย

บทบูราณท่านทำเป็นคำฉันท์ แต่คนนั้นยังไม่แจ้งแถลงไข

จึงกล่าวกลับซับซ้อนเป็นกลอนไว้ หวังจะให้เจนจำได้ชำนาญ

สนองคุณมุลิกาสามิภักดิ์ ให้สูงศักดิ์สืบสมบัติพัสถาน

แม้นผิดเพี้ยนเปลี่ยนเปลื้องเรื่องบูราณ ขอประทานโทษานุโทษได้โปรดเอย

สุภาษิต เรื่อง สวิสดิรักษา สุนทรภู่แต่งถวายสมเด็จเจ้าฟ้าอาภรณ์พระเจ้าลูกยาเธอใน พระบาทสมเด็จ
พระพุทธเลิศหล้านภาลัย เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงมอบพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์นี้
ให้เป็นศิษย์ศึกษาอักษรสมัยในสำนักสุนทรภู่ สันนิษฐานว่า แต่งขึ้นเมื่อปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จ
พระพุทธเลิศหล้านภาลัย ในระหว่างปี พ.ศ. ๒๓๖๔ ถึงปี พ.ศ. ๒๓๖๗

โบราณภาษิต

มดหมอมี ที่ไหน ทายไม่ผิด

เห็นศักดิ์สิทธิ์ กรรมจัด วาสนา

ดูเยี่ยงกา แต่อย่า เอาอย่างกา

อุตส่าห์หา แต่อย่าคิด ให้ผิดธรรม